Giai đoạn cai sữa là một giai đoạn vô cùng quan trọng trong quá trình chăn nuôi heo. Nó có ảnh hưởng đến hiệu suất và lợi nhuận của cả đàn heo và toàn bộ trang trại.

Trong quá trình cai sữa, việc lựa chọn thời điểm để cai sữa cho heo con là một bước quan trọng. Nếu thời điểm cai sữa quá sớm, heo con dễ bị căng thẳng và mắc phải nhiều bệnh do cơ thể chưa đủ khả năng chống lại các yếu tố có hại và tự sống độc lập không cần mẹ.

Ngược lại, nếu cai sữa quá muộn, heo con có thể thiếu chất dinh dưỡng, gầy yếu và có sức đề kháng thấp do sữa tiết ra ngày càng ít, chất lượng sữa giảm, trong khi nhu cầu của heo con lại ngày càng tăng. Hơn nữa, cai sữa muộn còn làm giảm số lượng lứa heo nái sinh ra trong một năm, từ đó ảnh hưởng đến hiệu suất làm việc của heo nái và tổng sản lượng trang trại.

Như vậy, lúc nào mới là thời điểm hợp lý? Chính là khi heo con đã có thể tồn tại độc lập 1 mình, có thể tự lấy chất dinh dưỡng để nuôi cơ thể mà không cần phụ thuộc con mẹ. Đồng thời, mọi chức năng sinh lý của heo mẹ cũng đã trở lại bình thường và sẵn sàng mọi thứ cho chu kỳ tiếp theo.

Cơ sở sinh học của việc chọn ngày cai sữa?

Việc chọn thời điểm cai sữa cho heo con dựa trên cơ sở sinh học của chu kỳ tiết sữa của heo nái.

Sau khi sinh, lượng sữa (đo bằng kg/ngày) trong vú của heo mẹ sẽ tăng dần và đạt đỉnh vào tuần thứ 2 đến 3, sau đó dần giảm. Thông thường, sữa hết hoàn toàn vào tuần thứ 8.

Heo có sữa tốt là những heo có mức tiết sữa cao từ sớm khoảng 3 tuần, và sữa tiếp tục chảy đều đến khi hết sữa, chất lượng sữa cũng tốt. Ngược lại, heo có sữa kém là những heo tiết ra ít sữa, sữa kết thúc sớm và chất lượng sữa không tốt.

Để tạo ra sữa, heo mẹ lấy dưỡng chất từ hai nguồn:

Dự trữ trong cơ thể khi mang thai.
Thức ăn hàng ngày.

Sau khi sinh, tử cung của heo mẹ bắt đầu phục hồi để chuẩn bị cho lần mang thai tiếp theo sau khoảng 3 tuần. Nếu ta thụ tinh heo mẹ trước khi qua mốc này, tử cung chưa kịp phục hồi, gây ảnh hưởng đến tỷ lệ thụ tinh (giảm) và tỷ lệ phôi chết (tăng).

Đối với heo con, chức năng tiêu hoá các nguồn carbohydrate và protein khác ngoài sữa chỉ được thực hiện sau khi đạt 3 tuần tuổi. Hơn nữa, khả năng miễn dịch của heo con hoàn toàn phụ thuộc vào sữa của mẹ trong 3-4 tuần đầu sau khi sinh. Chỉ sau tuổi này, heo con mới có khả năng miễn dịch tích cực và đủ sức chống lại các mầm bệnh xâm nhập. Đồng thời, ở tuổi 3 tuần, trọng lượng heo con đạt từ 6kg trở lên – là trọng lượng phù hợp để heo con sống độc lập.

Vì vậy, tổng hợp cả hai phương diện, từ 3 tuần trở đi là thời điểm phù hợp để tách heo con ra khỏi mẹ mà không ảnh hưởng đến sức khỏe và hiệu suất của cả heo mẹ và heo con.

Tuy nhiên, để xác định thời điểm cụ thể phù hợp trong từng trường hợp, cần xem xét nhiều yếu tố khác nhau.

Các tiêu chí để chọn thời điểm cai sữa hợp lý bao gồm:

Điều kiện ngoại cảnh:

Thời tiết ấm áp: Trong khoảng 24-26°C, không có mưa hoặc nắng quá mức. Nếu thời tiết không thuận lợi (quá nóng hoặc quá lạnh), việc cai sữa có thể gây stress không cần thiết cho heo con và ảnh hưởng đến chất lượng heo sau khi cai sữa.

Chuồng trại:

Chuồng trại phải được khử trùng sạch sẽ và khô ráo trước khi tiến hành cai sữa.

Dụng cụ:

Tất cả các dụng cụ như dụng cụ vệ sinh, núm uống, nguồn nước, bóng đèn và tấm lót chuồng (gỗ hoặc polymer) phải được sẵn sàng trước khi tiến hành cai sữa. Thiếu bất kỳ một dụng cụ nào có thể ảnh hưởng đến môi trường sống của heo con, ví dụ như sự thiếu hụt nước, nhiệt độ không đảm bảo hoặc sự thiếu dụng cụ vệ sinh dẫn đến tình trạng bẩn.

Nhân công:

Cần thông tin chi tiết và đầy đủ cho những người tham gia trực tiếp vào quá trình cai sữa, từ kỹ thuật trại đến công nhân. Điều này bao gồm việc phổ biến các quy trình vận chuyển để giảm thiểu stress cho heo, biết cách tiêm chủng và sử dụng thuốc như thế nào. Ngoài ra, cần đảm bảo có đủ nhân công tương ứng với số lượng heo dự định cai sữa. Tránh tình trạng quá tải công việc mỗi người, gây ra hiệu quả làm việc không cao và có thể làm tăng stress cho heo con (do khi mệt mỏi, người ta có thể không đối xử nhẹ nhàng với heo con như lúc ban đầu).

Các điều kiện chủ quan từ bản thân heo con

Heo con phải có sức khỏe tốt, không bị bệnh tật, có lông mượt, da hồng hào và tầm vóc lớn. Khối lượng cơ thể của heo con cần đạt từ 6kg trở lên. Điều này là yếu tố quan trọng để quyết định liệu có tiến hành cai sữa hay không. Nếu bất kỳ một điều kiện nào không được đáp ứng, quá trình cai sữa sẽ bị ảnh hưởng đáng kể.
Khối lượng thức ăn mà heo con tiêu thụ cũng là yếu tố quan trọng. Kinh nghiệm cho thấy, những heo con đã có khả năng ăn thức ăn tập ăn tốt trước khi cai sữa sẽ phát triển tốt hơn trong quá trình cai sữa. Ngược lại, những heo con ăn ít thức ăn sẽ gầy rụng và được tách riêng ra để cai sữa sau.

Ngoài các yếu tố chủ quan và khách quan đã đề cập, điều kiện và mục đích chăn nuôi của từng trại cũng là những yếu tố quan trọng khác. Ví dụ, trong trại nuôi heo công nghiệp lấy thịt, thường tiến hành cai sữa đồng loạt trong một ngày. Tuy nhiên, trong trại nuôi heo giống, việc chọn lọc được thực hiện kỹ càng hơn. Những heo con đáp ứng các yêu cầu đã nêu sẽ tiến hành cai sữa, trong khi những heo con không đạt yêu cầu (như quá gầy, bị bệnh…) sẽ được tách riêng và cai sữa sau.

Tổng hợp các yếu tố và căn cứ trên sẽ giúp chúng ta lựa chọn thời điểm cai sữa tốt nhất cho từng trường hợp cụ thể, đồng thời nâng cao hiệu suất và hiệu quả chăn nuôi.

Tình hình thực tế hiện nay

Hiện nay, cai sữa 21 ngày đã trở thành quy trình chăn nuôi heo ngoại được áp dụng ở nhiều nước trên thế giới, bao gồm cả nước ta.

Tuy nhiên, để đạt được một sự cân đối về khối lượng trong một ổ heo con, người ta có thể áp dụng cách cai sữa theo từng số ngày khác nhau. Những con heo có tầm vóc lớn sẽ được cai sữa từ 21-24 ngày, trong khi những con tầm vóc nhỏ hơn sẽ được cai sữa từ 26-30 ngày. Thực tế, cách này khó thực hiện trong quá trình sản xuất và thường chỉ áp dụng tại các cơ sở chăn nuôi chuyên nghiệp.

Gần đây, có những quan sát cho thấy mặc dù cai sữa trong 21 ngày giúp tăng số lượng lứa heo nái mỗi năm, nhưng tổng lượng thịt mà một heo nái sản xuất trong một năm không bằng cai sữa trong 28 ngày. Ngoài ra, heo cai sữa sau 28 ngày cũng khỏe mạnh hơn và ít bị rối loạn tiêu hoá.

Theo một nghiên cứu được công bố trong JSR Technical Manual (1999), khối lượng của heo cai sữa sau 21 ngày là 6,8kg và sau 28 ngày là 7,7kg. Khi heo đạt tuổi 133 ngày, khối lượng ứng với tuổi cai sữa sau 21 ngày là 96,3kg và sau 28 ngày là 103,6kg.

Tương ứng với tuổi cai sữa sau 21 ngày và 28 ngày, số lứa heo mẹ sinh ra mỗi năm lần lượt là 2,41 và 2,31. Bỏ qua mọi hao hụt do bệnh tật, chết hay loại thải, mỗi heo nái sẽ sản xuất 10 heo thịt mỗi lứa trong năm.

Từ đó, cứ 100 heo nái, mỗi năm chúng sẽ sản xuất một lượng thịt xẻ (tỷ lệ thịt xẻ 75%) như sau:

– Đối với heo cai sữa sau 21 ngày: 100 heo mẹ x 2,41 lứa x 10 heo thịt/lứa x 96,3kg x 75% = 174.062kg

– Đối với heo cai sữa sau 28 ngày: 100 heo mẹ x 2,31 lứa x 10 heo thịt/lứa x 103,6kg x 75% = 179.487kg

Dưới đây là tóm tắt lại những kết quả trên:

Kết quả so sánh cai sữa lúc 21 ngày và 28 ngày
	Cai sữa lúc 21 ngày	Cai sữa lúc 28 ngày
Khối lượng lợn khi cai sữa (kg)	6,8	7,7
Khối lượng 35 ngày (kg)	18,9	22,4
Khối lượng 63 ngày (kg)	36,9	42,2
Khối lượng 133 ngày (kg)	96,3	103,6
Số ngày chửa	115	115
Số ngày tiết sữa nuôi con	21	28
Số ngày chờ phối	15	15
Tổng (ngày)	151	158
Số lứa/lợn nái/năm	2,41	2,31
Số lợn thit sản xuất/lứa/năm	10	10
Số lợn thịt sản xuất/100 lợn nái/năm	2410	2310
Sản lượng thịt hơi/100 lợn nái/năm (tấn)	232,083	239,316
Tỷ lệ thịt xẻ (%)	75	75
Sản lượng thân thịt/lợn nái/năm (tấn)	174,062	179,48

Do chăm sóc và dinh dưỡng heo nuôi lai ở nông hộ không được tốt như ở trại, heo con thường yếu đề kháng và dễ bị bệnh, không thể tách mẹ và cai sữa sớm như heo tại trại. Người nuôi heo quy mô nhỏ cũng chưa nhận thức được tầm quan trọng của việc nâng cao số lứa đẻ/nái/năm, do đó thời điểm cai sữa thường được lùi lại cho heo cứng cáp trước khi tách mẹ. Thời gian cai sữa của heo con lai tại các nông hộ khác nhau thường khoảng 30 ngày. Việc chọn thời điểm cai sữa phù hợp với điều kiện của trại sẽ là một bước thành công quan trọng trong quá trình chăn nuôi heo.

Xem thêm: về kiến thức chăn nuôi